TS.BS Lê Quang Thuận - Phó Giám đốc Trung tâm Chống độc - Bệnh viện Bạch Mai

PV: Thưa bác sĩ, từ năm 2024 đến nay, Trung tâm Chống độc đã tiếp nhận bao nhiêu trường hợp ngộ độc do uống rượu không rõ nguồn gốc? Những biểu hiện ban đầu của bệnh nhân thường là gì?

TS. BS Lê Quang Thuận: Trung tâm Chống độc – Bệnh viện Bạch Mai đã tiếp nhận nhiều trường hợp ngộ độc do uống rượu không rõ nguồn gốc. Trong số này, có hàng chục ca được phân loại là nặng, với các di chứng thần kinh hoặc thị giác kéo dài, gần đây không ghi nhận trường hợp tử vong.

Các biểu hiện ban đầu của bệnh nhân thường bao gồm mệt mỏi, đau đầu, buồn nôn, nôn, chóng mặt và yếu cơ. Một số trường hợp có biểu hiện nặng hơn như rối loạn ý thức, hôn mê, thở nhanh sâu, nhìn mờ hoặc mù thoáng qua – đặc trưng của ngộ độc methanol. Các xét nghiệm thường ghi nhận tình trạng toan chuyển hóa nặng, tăng khoảng trống anion và khoảng trống thẩm thấu, tăng lactate máu và đôi khi có suy thận cấp; tổn thương tim, gan, thận. Mặc dù không có ca tử vong, do đa phần được phát hiện sớm và cấp cứu kịp thời, nhưng tỷ lệ bệnh nhân để lại di chứng kéo dài

(khoảng 15%) cho thấy mức độ nguy hiểm và diễn tiến âm thầm của loại ngộ độc này.

PV: Methanol là chất gì và tại sao lại đặc biệt nguy hiểm với sức khỏe con người nếu có trong rượu? Chỉ cần một lượng nhỏ methanol có thể gây nguy hiểm như thế nào, thưa bác sĩ?

TS. BS Lê Quang Thuận: Methanol (còn gọi là cồn công nghiệp) là một loại rượu đơn giản có công thức hóa học CH₃OH. Trong điều kiện bình thường, methanol là chất lỏng không màu, dễ bay hơi, có mùi giống ethanol (rượu uống), nên rất dễ bị nhầm lẫn. Methanol thường được sử dụng trong công nghiệp làm dung môi, nhiên liệu, hoặc nguyên liệu sản xuất hóa chất, và tuyệt đối không được dùng trong thực phẩm hoặc rượu uống.

Methanol đặc biệt nguy hiểm với sức khỏe con người vì khi vào cơ thể, nó không gây say rõ rệt như ethanol mà được chuyển hóa nhanh chóng qua gan thành formaldehyde rồi axit formic, hai chất này cực kỳ độc với thần kinh và thị giác. Axit formic tích tụ gây toan chuyển hóa nặng, tổn thương dây thần kinh thị giác (gây mù vĩnh viễn) và tổn thương não, có thể dẫn đến co giật, hôn mê và tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Chỉ cần một lượng nhỏ 10 -15 mL methanol nguyên chất (tương đương khoảng 2-3 thìa cà phê) cũng có thể gây mù lòa, và liều từ 30 mL trở lên có thể gây tử vong ở người lớn nếu không được cấp cứu. Nguy hiểm hơn, methanol có thể có mặt trong các loại rượu pha trộn, rượu tự nấu không kiểm soát, mà người dùng không thể phân biệt bằng màu, mùi hoặc vị, dẫn đến nhiều vụ ngộ độc tập thể và tử vong trong những năm gần đây.

PV: Thưa Bác sĩ, có phải việc sử dụng rượu không tem mác, không rõ nguồn gốc, thường là nguyên nhân dẫn tới các ca ngộ độc methanol? Vì sao loại rượu này vẫn phổ biến ở nhiều nơi?

TS. BS Lê Quang Thuận: Việc sử dụng rượu không rõ nguồn gốc là nguyên nhân chính dẫn đến nhiều ca ngộ độc methanol tại Việt Nam. Đây là loại rượu không qua kiểm soát chất lượng, thường gặp nhất là bị pha trộn với cồn công nghiệp có chứa methanol.

Thực tế phần lớn uống rượu là không rõ nguồn gốc (rượu quán, rượu trắng, rượu ngâm… là các loại không đăng ký, hoặc tự nấu không được kiểm soát, chính là không rõ nguồn gốc). Tất cả các ca ngộ độc methanol mà không phải uống “cồn sát trùng rởm” là do rượu không rõ nguồn gốc, “rượu rởm”. Trong thực tế di chứng não, mù mắt do methanol ít nhất 1 nửa hoặc nhiều hơn 50% là do rượu không rõ nguồn gốc.

Hiện nay, rượu không rõ nguồn gốc vẫn rất phổ biến vì giá rẻ, dễ tiếp cận; thói quen uống rượu tự nấu không được kiểm chuẩn; thiếu kiểm soát quản lý; thiếu hiểu biết về nguy cơ ngộ độc methanol.

PV: Khi bị ngộ độc methanol, người bệnh thường có các triệu chứng gì và thời gian “vàng” để cấp cứu là bao lâu? Việc điều trị có phức tạp và tốn kém không? Các di chứng để lại sau khi bị ngộ độc rượu methanol, thưa ông?

TS. BS Lê Quang Thuận: Khi bị ngộ độc methanol, người bệnh thường trải qua hai giai đoạn:

Giai đoạn đầu kéo dài từ vài giờ đến hơn một ngày sau khi uống, với các triệu chứng mơ hồ như mệt mỏi, đau đầu, buồn nôn, chóng mặt, nhìn mờ – rất dễ nhầm với say rượu thông thường. Tuy nhiên, sau giai đoạn này, bệnh có thể diễn tiến nhanh chóng với các biểu hiện nghiêm trọng như thở nhanh sâu, rối loạn ý thức, co giật, tổn thương thần kinh thị giác gây mù vĩnh viễn, thậm chí hôn mê và tử vong nếu không được can thiệp kịp thời.

Thời gian “vàng” để cấp cứu hiệu quả là càng sớm càng tốt, cố gắng trong vòng 6 giờ đầu kể từ khi uống methanol, đặc biệt trước khi xuất hiện dấu hiệu tổn thương não, tổn thương thần kinh thị giác hoặc toan chuyển hóa nặng.

Điều trị ngộ độc methanol phức tạp và tốn kém, thường bao gồm sử dụng thuốc giải độc đặc hiệu (ethanol hoặc fomepizole), điều trị hồi sức tích cực và hỗ trợ như: thở máy, lọc máu cấp cứu để loại bỏ độc chất, truyền bicarbonat để điều chỉnh toan chuyển hóa và

bổ sung các vitamin hỗ trợ chuyển hóa như B1, B6 và acid folic… Ngoài ra còn phải điều trị các biến chứng như: viêm tuỵ cấp, tổn thương não, xuất huyết tiêu hoá… Chi phí điều trị có thể lên tới hàng chục, hàng trăm triệu đồng, đặc biệt khi bệnh nhân cần lọc máu nhiều lần hoặc điều trị hồi sức tích cực kéo dài.

Các di chứng sau ngộ độc methanol có thể rất nghiêm trọng, bao gồm các biến chứng cấp (tổn thương não, viêm tuỵ, xuất huyết tiêu hoá…) và mạn tính, di chứng phổ biến nhất là mù lòa vĩnh viễn do tổn thương thần kinh thị giác, rối loạn vận động, sa sút trí tuệ, rối loạn tâm thần hoặc tổn thương gan, thận…

PV: Trung tâm đã từng ghi nhận những trường hợp tử vong hoặc để lại di chứng nghiêm trọng do rượu methanol chưa, đặc biệt ở người trẻ? Trường hợp nào để lại ấn tượng sâu sắc với bác sĩ?

TS. BS Lê Quang Thuận: Trung tâm Chống độc - Bệnh viện Bạch Mai đã từng ghi nhận nhiều trường hợp ngộ độc methanol để lại hậu quả nghiêm trọng, thậm chí tử vong, đặc biệt hay gặp hơn ở những người có thói quen uống rượu thường xuyên.

Nhiều trường hợp người nghiện rượu, vì thiếu rượu nên tự pha chế rượu bằng cồn công nghiệp hoặc uống rượu không rõ nguồn gốc, hậu quả là ngộ độc methanol nặng, tổn thương não, suy gan, thận, hoặc tử vong dù đã lọc máu và cấp cứu tích cực. Có những ca đến viện trong tình trạng lơ mơ, mất định hướng, nhìn mờ dần rồi mù vĩnh viễn là nỗi đau cho cả người bệnh và gia đình.

Đây cũng là lý do Trung tâm Chống độc luôn nhấn mạnh đến vai trò của truyền thông cộng đồng và cảnh báo y tế để phòng ngừa từ gốc.

PV: Là một chuyên gia tuyến đầu trong điều trị ngộ độc, bác sĩ có lời cảnh báo nào tới người dân khi lựa chọn và sử dụng các loại rượu, đặc biệt là trong dịp lễ, Tết hay các buổi liên hoan?

TS. BS Lê Quang Thuận: Tuyệt đối không nên đánh cược sức khỏe và tính mạng của

mình bằng việc sử dụng các loại rượu không rõ nguồn gốc, đặc biệt trong các dịp lễ, Tết hoặc những buổi liên hoan, tụ tập đông người. Rượu chỉ nên để thưởng thức, không nên “uống”, rượu cũng là một loại thuốc và vì vậy cần có chỉ định và chống chỉ định. Đặc biệt là người bệnh, cần gặp bác sĩ để khám, và tư vấn lời khuyên phù hợp với cơ thể.

Điều đáng tiếc là nhiều người vẫn còn chủ quan, cho rằng “rượu quen”, “rượu nhà làm” là an toàn, trong khi methanol là một chất cực độc và nhiều chất khác có thể được pha trộn vào rượu, không thể nhận biết bằng mắt thường, mùi hay vị. Người dân chỉ sử dụng rượu có nguồn gốc rõ ràng, có nhãn mác, kiểm định chất lượng; tuyệt đối không tự pha chế rượu bằng cồn y tế hoặc cồn công nghiệp; không ngâm rượu thuốc nếu không rõ loại rượu được sử dụng.

Khi có các dấu hiệu bất thường sau uống rượu như đau đầu, nhìn mờ, buồn nôn, mệt lả, thở nhanh sâu, cần đến ngay cơ sở y tế để được kiểm tra và xử trí kịp thời, không nên tự theo dõi tại nhà. Ngộ độc methanol là một loại ngộ độc nguy hiểm, nhưng có thể phòng tránh chỉ khi mỗi người biết cảnh giác, phát hiện sớm và xử trí kịp thời.

PV: Cảm ơn Ông về những chia sẻ rất bổ ích, chúc ông nhiều sức khỏe!

Tươi Nguyễn (Thực hiện)