Về Trà Vinh mà không thưởng thức văn hoá và ẩm thực nơi đây thì thật thiệt thòi. Chúng tôi đã đến điểm di tích Ao Bà Om, Bảo tàng Khmer và Chùa Âng. Cảnh sắc chốn này đẹp tuyệt vời! Hồ nước xanh trong veo, trên bờ những hàng dầu cổ thụ cao vút khoe những bộ rễ đẹp kiêu hãnh nổi trên mặt đất.
Ẩm thực Trà Vinh khá hợp với khẩu vị người Bắc. Ngoài những món tôi từng kể được thưởng thức ở Cồn Hô, Cồn Chim và thức uống mật hoa dừa trong các bài viết đã đăng trên các tạp chí số trước, tôi còn mê nhất món dừa sáp Cầu Kè, Trà Vinh khi ghé thăm Cà phê Tím, quê hương của chị Út Tịch - người Mẹ cầm súng. Bạn thử tưởng tượng giữa một ngày nắng rực rỡ, sau một buổi làm việc mệt mỏi hoặc một chặng đường dài, ta được ngồi dưới bóng cây, trong phòng lạnh, cầm thìa nhỏ khuấy nhẹ rồi thưởng thức từng miếng dừa sáp ướp sữa thơm dịu, dẻo quánh, ngọt ngào, thấm mát tận đáy lòng thì tuyệt đến thế nào! Nếu là lần đầu, chắc chắn bạn sẽ đòi được nhìn tận mắt trái dừa, cây dừa đặc biệt ấy, xem khác dừa thường ở chỗ nào mà vị ngon thế, giá mắc thế! Và bạn biết không, dừa sáp chỉ có được ở Trà Vinh thôi, do điều kiện thời tiết và thổ nhưỡng riêng có. Trái dừa sáp cũng rất hiếm nhé, có khi cả buồng chỉ được một, hai trái nên rất nhiều người hoàn toàn không biết dừa sáp như thế nào cũng là điều dễ hiểu.
Vậy dừa sáp khác với dừa thường ở chỗ nào? Theo những người trồng dừa có kinh nghiệm ở vùng đất Trà Vinh này, thì dừa sáp khác các giống dừa khác ở chỗ mỗi buồng thường chỉ có 2-3 trái (chiếm 20-25%) đặc ruột. Bình thường, khi dừa non, cơm mềm dẻo, nước ngọt, khi già thì cơm cứng, nước lạt có ga. Đối với dừa sáp, nếu thu hoạch dừa để uống nước thì mọi trái dừa đều có “cơm, nước” như dừa bình thường; khi qua giai đoạn dừa uống nước, cùi dừa sáp tiếp tục phát triển dày lên gần đầy khoang trống của gáo, cơm dừa dạng xốp và không cứng như cơm dừa thường. Phần thể tích nhỏ còn lại trong tâm trái dừa sáp chứa một chất lỏng sền sệt như sương sa ngọt thơm. Trộn cơm dừa sáp vào nước dừa, khuấy lên sẽ cho ly sinh tố dừa có sự khác biệt, ngon bùi béo ngọt tự nhiên.
Đúng là khi được ngắm trực tiếp trái dừa sáp bổ ra trắng xốp, sền sệt như đọng một thứ sữa mật đặc biệt đã thấy tứa nước miếng rồi. Mà chỉ duy nhất ở vùng đất Trà Vinh này mới có dừa sáp, số lượng lại rất hiếm, nên đến đây rồi, dù có đắt, bạn đừng chần chừ gì nữa, tìm và thưởng thức thôi.
Do nhu cầu ngày càng cao, thị trường đồ giải khát này ngày càng rộng, nên hiện nay, ngành nông nghiệp Trà Vinh cũng chú trọng nhân giống và tạo giống dừa sáp chất lượng. Về phương pháp nhân giống, đối với các giống dừa thường chỉ cần chọn cây mẹ khỏe mạnh, trái sai, chất lượng cơm dừa già và nước dừa non vừa ý, chờ trái già (khô) thu hái trái để giống. Đối với dừa sáp, chỉ những trái không có sáp mới có khả năng tạo phôi, tạo mộng, mầm, tạo ra cây dừa sáp giống; những trái có sáp không thể để giống. Trước, do trồng tự nhiên nhiều giống dừa, thụ phấn chéo, thế hệ cây con khó xác định về tính trạng và chất lượng trái. Nên những năm gần đây, việc trồng thuần nhất dừa sáp và nhân giống dừa sáp bằng phương pháp cấy mô hay thụ phấn trực tiếp cho hoa được chú trọng, sẽ cho thế hệ dừa sáp có chất lượng, đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra.
Trong nắng vàng rực rỡ, những rừng dừa Trà Vinh, Bến Tre ngút ngát như muốn chạy tới chân trời. Không biết trên những chùm dừa tròn trặn treo cao nơi đây, có bao trái dừa sáp đang ngậm sữa ngọt ngon chờ bàn tay người hái. Trong quán cà phê tím màu mộng mơ, tôi khẽ khàng dùng chiếc thìa nhỏ khuấy nhẹ đáy cốc, đưa lên môi miếng dừa sáp, vị ngọt thơm bùi, béo, dẻo lan toả trong khoang miệng, mát tận gan ruột. Chợt thấy lòng lâng lâng!
Bùi Thanh Hà